اصطلاحات خویشاوندی و ایجاد ابهام در پیام

برخی از اصطلاحات خویشاوندی مانند «بابا»، «مامان» و غیره چنانچه بدون صفت ملکی به کار گرفته شوند (یعنی به جای گفتن «بابای من» یا «مامان تو»… فقط از اصطلاح «بابا» یا «مامان» استفاده می‌شود)، در پیام ایجاد ابهام می‌کنند؛ هر چند وجود برخی صفات ملکی همراه چنین اصطلاحاتی، مشکلی را حل نخواهد کرد.

اورکیونی در ادامه‌ی بحث خود درباره ی عناصر اشاری و چگونگی تشخیص مرجع و معنای آن‌ها، به مطالعه و بررسی گروه دیگری از این عناصر می‌پردازد که به دلیل اشاری بودن آن‌ها، مرجع یابی دقیقشان در ارتباطات کلامی همواره با ابهام همراه است.

در واقع، مخاطب باید برای درک صحیح مرجع اصطلاحات خویشاوندی، در محل گزاره گذاری واقع شود.

مرجع‌یابی اصطلاحات خویشاوندی

مرجع یابی این اصطلاحات خویشاوندی در ارتباطات نوشتاری مستلزم روشنگری‌های زیادی از سوی ارسال کننده‌ی پیام است، زیرا او نه تنها باید با صفات ملکی مشخص به تبیین آن‌ها بپردازد و ابهام زدایی کند، بلکه لازم است با مرجع اسمی مشخصی صفات ملکی به کار گرفته شده را نیز آشکار کند.

اما لازم است اشاره کنیم که اصولا مرجع «بابا» یا «مامان» در ارتباطات کلامی- بدون استفاده از صفات ملکی- همان ارسال کننده‌ی پیام است.

هر چند گاهی به دلیل قابلیت‌های زبانی و بازی‌هایی که می‌توانیم با زبان انجام دهیم و همچنین به علت نقش بافت‌های خاص گفتاری و نوشتاری در ارتباطات زبانی، چنین استنباطی نمی‌تواند همیشه درست باشد.

مثالی از اورکیونی در باب اصطلاحات

مثال جالبی که اورکیونی در این باره ذکر می‌کند، حائز اهمیت است. روزی کودکی به نام «توتو» برای این که به مدرسه نرود به مدیر زنگ می زند و می‌گوید: «الو آقای مدیر، می‌خواهم به شما بگویم که «توتو» امروز بیمار است و نمی‌تواند به مدرسه برود» مدیر مدرسه نیز در پاسخ می‌گوید: «خوب، کی دارد زنگ می‌زند؟» کودک بلافاصله پاسخ می‌دهد: «بابا» در این مثال، نقش اشاری واژه‌ی «بابا»، از لحاظ بازی زبانی، کاملا تغییر یافته و به عنوان یک واحد زبانی معمولی به کار گرفته شده است.

البته مثال‌های دیگری نیز می‌توانیم بیابیم که در آن‌ها، به دلیل بافت ارتباط زبانی خاص، برخی واژگان مربوط به اصطلاحات خویشاوندی خصیصه‌ی ااری بودن خود را از دست می‌دهند که برای اجتناب از تکرار، از آوردن آن‌ها صرف نظر می‌کنیم.

البته نباید فراموش کنیم که برخی اصطلاحات مربوط به خویشاوندی در بعضی زبان‌ها می‌توانند جنسیت و همچنین رابطه‌ی خویشاوندی گوینده یا نویسنده از یک طرف، و مخاطب را از طرف دیگر، به خوبی مشخص کنند.

این نوع اصطلاحات غالباً در سطوح مختلف عناصر اشاری طبقه‌بندی می‌شوند و مرجع یابی آن‌ها بر حسب خصیصه‌های زبان مربوط و همچنین جایگاه اشاری‌ اصطلاح به کار گرفته شده، انجام می‌پذیرد.

در ادامه بخوانید: خصیصه زبانی و عملکرد فرهنگی-اجتماعی آن