ترجمه کتبی با ترجمه شفاهی بسیار تفاوت دارد. حوزه كاربرد ترجمه شفاهی بسیار محدود است و بیشتر به صورت ترجمه همزمان در محافل سیاسی، مصاحبه‌ها و گفتگوهای دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زمینه‌های مورد ترجمه نیز به چند زمینه ترجمه سیاسی، ترجمه اقتصادی، نظامی و جز آن محدود می‌شود، اما در ترجمه‌ی مكتوب چنین نیست. محدودیتی برای ترجمه مكتوب نمی‌توان قائل شد.
تصور اینکه ترجمه کار ساده‌ای است و با یک فرهنگ لغت معمولی انجام می‌شود، تصوری است که از ناآگاهی از این فرآیند پیچیده ایجاد می‌شود.
ترجمه کتبی متون تخصصی فرآیندی است که نیازمند هوشیاری کامل و آگاهی تمام و کمال از جنبه‌های مختلف چند زبان دارد.
پيدا كردن لغات در ديكشنری تنها يكی از مراحل ترجمه است؛ ولی همان هم بسيار مهم است. اينكه در فرهنگ لغت اولين معنی را برای كلمه‌ای پيدا كنيد و در متن استفاده كنيد، همان اتفاقی است كه برای بسياری می‌افتد.
در هيچ زبانی دو کلمه هم معنی کامل پيدا نمی‌شود. اين بدين معناست که ممکن است کلمات معنای مشابه داشته باشند. اما کاربرد آنها در جملات متفاوت است و نمی‌توان اين کلمات را به جای يکديگر استفاده کرد.
مترجم بايد اين آگاهی و دانش را داشته باشد تا هميشه بهترين و مناسبترين کلمه را برای ترجمه خود استفاده کند تا نزديکترين معنی و کاربرد را به واژه اصلی داشته باشد.
بیشتر بخوانید: مهم‌ترین نکته در ترجمه همزمان
ترجمه کتبی یک متن تخصصی به چه عواملی بستگی دارد؟
ترجمه به چند عامل بستگی دارد که مترجم بايد آنها را مورد توجه قرار بدهد.
- عامل فرهنگی
- عامل زبانی
- عامل اخلاقی
- عامل زیبایی شناختی
در ادامه به معرفی هر یک از عوامل می‌پردازیم.
الف) عامل فرهنگی در ترجمه کتبی
ترجمه ابزاری فرهنگی است. از سويی متن اصلی را تا آنجا که لازم است باید تغییر داد تا با فرهنگ مقصد سازگاری پیدا کند و از سوی ديگر متن اصلی باید با کمترین تغییر ترجمه شود تا بیانگر شیوه تفکر و بیان ملتی دیگر باشد.
ب) عامل زبانی
از ديگر عوامل تاثيرگذار در ترجمه کتبی است. مترجم متن باید تا حد امکان کلمات و تعبیرات نویسنده را به کار ببرد و از این راه زبان مقصد را غنی کند و از طرف ديگر از به کار بردن کلمات و تعبیرات نویسنده که زبان مقصد را فاسد می‌کند، پرهیز کند.
ج) عامل اخلاقی در ترجمه متن تخصصی
بدين معنا که مترجم باید لفظ به لفظ به نویسنده متعهد باشد؛ اما در عين حال باید به روح اثر هم متعهد باشد.
د) عامل زیباشناختی در یک ترجمه کتبی
مترجم باید با نقض قراردادهای عرفی زبان مقصد و آشنایی‌زدایی، غرابت زبانی متن اصلی را تا حد امکان به ترجمه منتقل کند.
مکانیسم درک و انتقال معنی در ترجمه که در ذهن مترجم اتفاق می‌افتد و متأثر از ملاحظات متعدد از جمله ملاحظات زبانی و فرهنگی است با روح مترجم در ارتباط است.
در ترجمه متون یا همان ترجمه کتبی با توجه به پیشرفتهای تکنولوژی و ورود کامپیوتر و انواع برنامه‌های آن که امروزه با زندگی بشری عجین شده‌اند، در کنار ترجمه انسانی ترجمه ماشینی نیز مطرح شده است.
تفاوت ترجمه انسانی و ماشینی
برخی معتقدند که ترجمه کتبی انسان و ماشین تفاوت چندانی ندارند، این افراد خود اقرار می‌کنند که ترجمه ماشین نسبت به ترجمه انسان متخصص دارای عملکرد ضعیفتری است اما اعتقاد دارند که در آینده نزدیک این ضعف برطرف خواهد شد.
ایشان برای اثبات ادعای خود مثال انجام امور محاسباتی و ریاضی را زده‌اند که ماشین بهتر از انسان آنها را انجام می‌دهد این صاحب نظران عنوان می‌کنند که یادگیری ریاضیات به مراتب دشوارتر از زبان است پس دور از ذهن نیست که برنامه رایانه‌ای ساخته شود که بتواند این فعالیت را انجام دهد.
اما دسته‌ای از صاحب نظران به برتری انسان بر ماشین اعتقاد دارند و بر این باورند که عملکرد ذهن انسان بسیار دقیق‌تر و مناسب‌تر از ماشین است و قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب در ترجمه باعث شده که نتیجه کار انسان بهتر از ماشین باشد و هیچ‌گاه یک ماشین نمی‌تواند به این توانایی برسد.
نرم‌افزارهای ترجمه کتبی خوب است یا بد؟
امروزه نرم‌افزارهای متنوعی برای ترجمه متون مختلف فراهم شده تا بتوان سریعتر و با راحتی بیشتری مطالب را از زبان مبدا به زبان مقصد ترجمه نمود.
هر چند در ترجمه کلمه به کلمه ماشینی نرم‌افزارهای خوبی در بازار وجود دارد اما در زمینه ترجمه جملات طولانی فاقد کارایی بوده و ترجمه خروجی آنها به سردرگمی می‌انجامد. دلیل این امر گستردگی ابعاد و مفاهیم زبان است.
گرامر، مشخص‌کننده ساختار هر زبانی است و پیچیدگی خاص خود را دارد. همچنین شیوه نگارش مطالب ممکن است به سبک نگارش نویسنده هم وابسته باشد.
در چنین شرایطی ممکن است ساختار متن نگارش شده برای نرم‌افزار ناشناخته و گمراه‌کننده بوده در نتیجه ترجمه خروجی درهم و بدون رعایت قواعد گرامری باشد.
کاربر مجبور است ترجمه کتبی ارائه شده را مجدداً ویرایش کرده تا ساختار آنرا مرتب و قابل فهم سازد که این امر وقت‌گیر می‌باشد.
اما در ترجمه دستی مترجم با تسلط بر مقوله گرامر زبان و آشنایی با چهارچوب نگارشی از زبان مبدا با مقصد می‌تواند به مقتضیٰ نوع نگارش متن، ترجمه کتبی متناسب با آن را ارائه نماید.
در ترجمه دستی دقت به مراتب بیشتر بوده و دامنه استفاده از معانی و مفاهیم متناسب با واژه‌ها و اصطلاحات گسترده‌تر و به صورت گزینشی انجام می‌شود.
کلام آخر:
در این میان آنچه واضح و مبرهن است این است که ترجمه ماشینی از لحاظ کیفی در سطح بسیار پائین تری از ترجمه انسانی قراردارد.
ترجمه کیفی ترجمه‌ای است که در آن معنای واقعی جمله درک شود و این ترجمه همزمان نیازی فراتر از تجزیه و تحلیل معنایی دارد.
امروزه ترجمه متون علمی تخصصی با تلفیقی از ترجمه ماشینی و انسانی انجام می‌شود بدین معنی که از توانایی ماشین به عنوان مکملی برای صرفه‌جویی در وقت و نیز کمک به افرایش دقت انسان استفاده می‌شود .
