پیش از آنکه به اصول و فنون ترجمه بپردازیم به سراغ تعریفی ساده از ترجمه می‌رویم. به طور کلی می‌توان گفت که برگردان مفاهيم گفتاري و نوشتاري از يك زبان به زبان ديگر را كه هدف از آن ايجاد پلي ارتباطي ميان دو فرهنگ و دو زبان مختلف است را ترجمه مي‌نامند.
در یک جمله باید گفت: «علم ترجمه جزء لاینفک سایر علوم است و چه بسا در درک دستاوردهای سایر علوم در دنیای کنونی نقشی بسزایی دارد که این خود موجب گسترش علم به نقاط مختلف کره خاکی، از زبانی به زبان دیگر می‌گردد.»
پس اصول و فنون ترجمه را باید جدی گرفت. زبان مجموعه‌ای از نشانه‌های قراردادی است که به وسیله آن مقصود خود را به دیگران می‌رسانیم.
با توجه به گستردگی اقوام انسانی در سراسر جهان، هر قوم بنا بر آداب و رسوم خاصش، از زبان خاصی برای برقراری ارتباط با همنوعانش در آن قوم استفاده می‌کند.
مشکل از آنجا نمود پیدا کرد که اقوام مختلف در صدد ارتباط و معامله با اقوام همسایه برآمدند.
چرا و چطور اصول و فنون ترجمه به وجود آمد؟
برای برقراری ارتباط انسانها نیاز داشتند تا از نشانه‌ها و اصول قراردادی زبان قوم مقابل اطلاع داشته باشند تا بتوانند آنرا در زبان خود معادل‌سازی کنند.
همین نیاز اولیه بود که در طی سالیان، علمی به نام ترجمه را شکل داد.
ترجمه برگردان متنی از زبان مبدا به زبان مقصد بدون كوچكترین افزایش یا كاهش در صورت و معنی است.
این تعریف اگرچه دقیق است اما صرفا جنبه نظری دارد، زیرا هیچ پیامی را نمی‌توان بدون تغییر در صورت و معنی از زبانی به زبان دیگر منتقل كرد. و دقیقا به همین علت بوده است که اصول و فنون ترجمه به وجود آمد تا ترجمه به یک تخصص تبدیل شود.
این مساله به ساختارهای متفاوت زبان‌ها باز می‌گردد. هر زبان از واژگان خاص خود استفاده می‌كند؛ هر یك از این واژه‌ها معنی یا معانی ویژه خود را دارا هستند.
قدم اول: یادگیری زبان دوم و توانایی درک مطلب آن زبان
برای شروع ترجمه از یک زبان به زبان فارسی و یا هر زبان دیگری در ابتدا نیازمند یادگیری زبان دوم (منظور زبانی غیر از زبان مادری و یا زبانی که بلد هستید). همچنین مستلزم درک مطلب بالای مترجم می‌باشد.
البته شایان ذکر است که درک مطلب یکی از نشانه‌های مهارت ذاتی مترجم است. زیرا که جملات بیان شده در همه زبانهای دنیا همیشه صریح نیستند و گاهی اوقات ابهام داشته و دارای چند معنی هستند.
این مشکل در یک زبان بیگانه برای یک مترجم بیشتر نمود می‌کند. البته درک مطلب از طریق آشنائی مترجم با موضوع مورد ترجمه نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.
قدم دوم: آشنایی با اصطلاحات تخصصی و فنی
کلمات فنی هر رشته‌ای را باید به زبان گفتاری آن رشته ترجمه نمود. این به آن علت است که انسانها در زبانهای مختلف، اول صحبت نموده‌اند بعد زبان‌شناسان آن زبان را به تحریر درآورده‌اند، اصطلاحات در آن رشته خاص به کار گرفته شده‌اند، بعد جزء آن رشته تخصصی شده‌اند.
پس باید با لغات مصطلح آن رشته تخصصی و زبان تحریری آن مطلب آشنا بود. در هر حال آشنائی با موضوعی که قرار است مفاهیم کلمات آن را از زبان مبدأ به زبان مقصد منتقل نمود از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
تقسیم بندی انواع ترجمه و نحوه به کارگیری اصول و فنون ترجمه
به طور کل انواع ترجمه را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم‌بندی نمود:
- ترجمه موضوعی
- ترجمه لفظ به لفظ
به درستی نمی‌توان گفت که در چه جور متنی می‌توان از ترجمه موضوعی و یا در چه مطلبی می‌توان از شیوه لفظ به لفظ استفاده کرد.
به کارگیری اصول و فنون ترجمه می‌تواند به صورت سلیقه‌ای توسط مترجم اعمال شود؛ البته با رعایت قوانین و فنون اصلی ترجمه.
مثلاً در یک متن تخصصی کامپیوتر یک مترجم مجاز به استفاده از ترجمه موضوعی نیست. این نوع ترجمه مستلزم حذف یکسری اصطلاحات فنی است که موجب از دست‌رفتن بخش مهمی از اطلاعات موضوع خواهد شد.
از طرفی در ترجمه متون ادبی ممکن است ترجمه لفظ به لفظ موجب سردرگمی و خستگی خواننده مطلب شود. زیرا که در برخی موارد نمی‌توان جایگزین کاملاً مناسب با اصطلاح ادبی ارائه‌شده را در زبان مقصد یافت و ترجمه موضوعی راه‌گشائی بسیار منطقی است که به شیوایی متن ترجمه کمک قابل توجهی می‌نماید.
البته در تجربه شخصی نگارنده ترجمه شفاهی کاری بسیار سخت و پر از استرس بود که در صورت کوچکترین بی‌دقتی و ضعف تمرکز خسارات جبران‌ناپذیری را به بار می‌آورد.
چگونگی افزایش مهارت ترجمه
صحیح ترین روش رشد دادن مهارت مترجم این است که همزمان با یادگیری ساختارهای دستور زبان و افزایش تعداد لغات یادگرفته شده، شروع به ترجمه متن‌های عمومی (غیرتخصصی) نماید و ترجمه‌ی خود را با نمونه ترجمه‌ی معتبر همان متن مقایسه نمایند تا کم و کاستی‌ها مشخص شود.
پس از آن باید بر مسئله تمرین و استمرار کار ترجمه تاکید نمود که از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد.
امروزه با توجه به امکان استفاده از اینترنت و سایت‌های «فارسی‌زبانی» که مطالب خود را به چند زبان ترجمه می‌کنند که می‌تواند منبع معتبری هم باشد می‌توان کار مقایسه ترجمه را با مطالب آن سایت‌ها انجام داد.
مترجم باید دارای قدرت تخیل قوی باشد و حدس‌های قریب یه یقین بالایی در ترجمه متون داشته باشد.
درگیر شدن با ترجمه متن‌های سنگین و اصلاح نمودن متون تخصصی توسط خود فرد نیز یکی از روش‌ها می‌باشد.
هنر حدس زدن معنی درون‌بافت می‌تواند به مرحله‌ای برسد که نیاز مراجعه به فرهنگ لغت نداشته باشد و ترجمه پله به پله متن همراه با مرور تدریجی و با سرعت کم بدست می‌آید.
برخورد با متون سخت فلسفی و ادبیات می‌تواند تا حد زیادی قدرت حدس فرد را بالا ببرد.
هر چه دایره لغت مترجم وسیع‌تر باشد نیاز کمتری به فرهنگ لغات دارد و می‌تواند بیشتر بر روی متن تمرکز نماید و جملات ادبی‌تری بنویسد.
کلام آخر و تسلط بر اصول ساختاری
اصولاً زمانی که مترجم بر چهارچوب متن تسلط نداشته باشد زود خسته می‌شود و کم کم از ترجمه بیزار می‌گردد.
پس تسلط بر اصول ساختاری زبان مبداء بسیار حایز اهمیت می‌باشد.
یکی از مهمترین موضوعات اصول ترجمه حفظ بافت زبان اصلی ترجمه می‌باشد و نبایستی چیزی به متن اصلی اضافه یا کم شود.
مهمترین مشکل اولیه‌ی نگارنده در ترجمه کم بودن دایره لغات بوده است که حتی بعضی موارد باعث دور شدن از ترجمه می‌شد ولی پشتکار زیاد و ترجمه زیاد این مشکل را تا حدی برطرف نمود .
همچنین خواندن رمان‌هایی با ترجمه مترجمین معروف می‌تواند قدرت تخیل فرد را بالا ببرد و فرد را از نظر ادبیات فارسی قوی سازد و این منجر به شیوایی نگارش فرد می گردد.
فهرست کامل کتاب “فن ترجمه”
